میخک (میخک هندی یا میخک صدپر) که در کتب طب سنتی با نام های قرنفل و قرنفول آمده، گیاهی از خانواده مورد (Myrtaceae) است. غنچه های خشک شده این درختچه که مصرف طبی و ادویه ای دارد به شکل میخ کوچک است و طول هر غنچه در حدود یک تا یک و نیم سانتیمتر می باشد. غنچه های درخت میخک بی درنگ پس از باز شدن غنچه ها یعنی قبل از این که رنگ خاکستری و ارغوانی آن به رنگ قرمز تیره تبدیل شود باید چیده و خشک شود. از میخك به عنوان بی حس كننده برای تسكین درد دندان، ضد نفخ و ضد عفونی كننده، استفاده دارویی می شود. همچنین، به عنوان یك چاشنی معطر كننده و مقوی کاربرد دارد. در ادامه این مقاله با خواص دارویی میخک آشنا شوید.

مشخصات ظاهری گیاه میخک

میخك با نام علمی Syzygiumaromaticum گیاهی است درختی و همیشه سبز که ارتفاع آن به١٠ تا ١٢ متر می رسد. این گیاه شامل پوسته خاكستری و شاخه بندی افراشته است كه به آن ظاهری مخروطی یا استوانه ای می بخشد. برگ های پایا و متقابل این درخت، تخم مرغی نوكدار، با بافتی چرمی و دارای رگبندی واضح و برجسته است.

گل ها به صورت دسته های دیهیم مانند (دسته های ١٠ تا ٢٥ تایی) با انتهایی آرایش یافته اند. بر روی هر یك از انشعابات گل آذین، سه گل دیده می شود. گل ها، دارای كاسه ای جام مانند و به رنگ زرد-قرمز، كشیده و به شكل استوانه های پنج لب، با جام قرمز رنگ دیده می شوند و تعداد زیادی پرچم از جام گل بیرون آمده اند. كاسه گل شامل ٤ كاسبرگ كوچك، ضخیم و جام گل مركب از ٤ گلبرگ قرمز رنگ است. غنچه های خشك شده این درخت ظاهری شبیه به میخ كوچك دارد و از این نظر است كه به میخك موسوم است. اندام قابل مصرف این گیاه، غنچه های باز نشده گل ها می باشد. پودر گل میخك به رنگ قهوه ای دیده می سود و دارای بویی معطر و طعمی سوزاننده است

محل رویش و پراکنش گیاه میخک

میخك، بومی جزائر مالاكا و اقیانوسیه است ولی در نواحی زنگبار، ماداگاسكار، سیلان، اندونزی، پاکستان، مالزی، هند، برزیل و آفریقا نیز كشت و بهره برداری می شود

ترکیبات شیمیایی گل میخک

از نظر ترکیبات شیمیایی میخک دارای مقدار قابل ملاحظه ای اسانس روغنی فرار (١٥ تا ٢٠ درصد) است که مهمترین آن اوژنول می باشد. علاوه بر این، میخک حاوی فلاونوئیدها و تانن ها نیز می باشد. اسانس های میخک در صنعت عطر سازی، برای معطر کردن صابون ها، در تهیه خمیر دندان و معطر کردن محلول های شستشوی دهان به کار می رود

خواص دارویی میخک

میخک بادشکن، ضد قی، مقوی معده، ضد آشفتگی و تهوع است. همچنین، به عنوان تب بر، کرم کش، قاعده آور، تونیک و مقوی استفاده می شود

میخک به عنوان یک کمک کننده در درمان بیماری های شریان تجویز می شود و محرک فعالیت دستگاه گوارش است. هم چنین، برای معالجه اسهال و دل درد اطفال توصیه می شود و برای وبا نافع است. حالت قی و استفراغ بعد از غذا را رفع می کند و برای تقویت بنیه پس از زایمان هم به صورت استعمال خارجی برای رفع سر درد مفید است

برای رفع دندان درد نیز کاربرد دارد از اسانس آن برای بی حسی های موضعی استفاده می شود و تحریک کننده پوست است. علاوه بر این، روغن میخک و یا گل میخک به همراه یک روغن مناسب برای مالیدن به مواضع رماتیسمی به کار می رود. دربعضی موارد اسانس خالص میخک را در کمیچای یا یک نوشیدنی غیر الکلی دیگر مخلوط کرده و برای رفع کمر درد می خورند

خواص میخک در طب سنتی

طبق نظر اطبای سنتی ایرانی، غنچه های میخک از نظر طبیعت، خیلی گرم و خشک می باشند. اطبا سنتی معتقدند که خواص گل میخک عبارت است از:

فرح افزا، مقوی مغز، ذهن و فکر می باشد

سردرد سرد را رفع می کند

برای فلج، لقوه، سکته، باز کردن گرفتگی ها و انسداد دماغی و سایر امراض سرد و مرطوب سوداوی دماغی و اعصاب نافع است

میخک برای اشخاصی که سودا در مزاج آن ها غالب باشد به هر شکلی مفید است

به تنهایی یا با ادویه مناسب برای تقویت لثه ها موثر است و جویدن آن برای خوشبویی و رفع بد بویی دهان مفید است.

مالیدن گرد آن برای تقویت دید چشم نیز مفید می باشد

برای رفع سرفه سرد، رفع وحشت، خوف و وسواس نیز نافع می باشد

طرز تهیه عرق میخک

ترکیبات

میخک نرم ساییده شده یک واحد

برگ گل سرخ ساییده شده یک و نیم واحد

برگ گل گاوزبان نرم ساییده یک و نیم واحد

تمامی مواد مزبور را در گلاب به مدت 24 ساعت بخیسانید و پس از آن، آن را تقطیر نمایید و به قدر احتیاج بنوشید. عرق گل میخک برای تقویت اعضای داخلی، معده، کبد، هاضمه، رفع باد های شکم، رفع سموم زائد، تعدیل اخلاط و بیماری های سرد بسیار نافع است

نگاهی به خواص میخک در طب سنتی ایران

خواص ضد درد میخک باعث شده است است از آن برای درد دندان استفاده شود.علاوه بر این میخک  تهوع  و استفراغ را نیز برطرف می کندطبق تحقیقات انجام شده روغن میخک با مهار مسیرهای سیکلواکسژناز در بیماری‌های التهابی موثر است 

اوژنول که ماده موثره اصلی میخک می‌باشد خواص ضد دردی مناسبی دارد به همین دلیل در ترکیبات ضد درد دندانپزشکی از آن استفاده می‌کنند که مزه خاص این فرآورده که همگی ما آن را تجربه کردیم ناشی از اوژنول می‌باشد
عصاره‌های آبی و اتانولی میخک دارای اثرات ضد میکروبی بر علیه استافیلوکوک طلائی مقام پنی‌سیلین دارد و رشد باکتری‌های ایجاد‌کننده پوسیدگی دندان  نیز جلوگیری می‌کند
از خواص جالب میخک اثرات ضدویروسی عصاره آبی آن در زخم‌های پوستی ناشی از ویروس هرپس می‌باشد از نکات بارز درمانی اوژنول اثر حفاظت کبدی آن می‌باشد در تحقیقات بالینی انجام شده خواص درمانی میخک در درمان درد و التهاب بیماری‌های دهان و دندان و نیز کاهش  سردرد  بیماران ثابت شده است
مرجع علمی گیاه درمانی آلمان (کمیسیون E) نیز اثرات ضددردی آن در دندان درد و رفع التهاب دهان و حلق را تأیید کرده است در طب سنتی هند نیز میخک را برای رفع بدبوئی دهان، نفخ، دردهای شکمی و مشکلات معده و حتی بیماری‌های چشم نیز به‌کار می‌بردند

میخک در طب سنتی ایران

در طب سنتی ایران در جهت تقویت لثه و درد دندان بارد و رفع بوی بد دهان کاربرد داشته است. از میخک در بیماری‌های گوارشی مانند فواق (سکسکه) وجشاء (آروغ) و بیماری‌های رحم و بیماری‌های تنفسی مانند سرفه استعمال می‌شود

خواص طبيعي گل ميخك

خشك شده غنچه درخت از دو هزار سال بيش به عنوان ادويه به كار مي رفته است. از نظر طب قديم ايران ميخك خيلي گرم و خشك است و داراي خواص بسياري است
ـ براي رفع دندان درد و گوش درد يك قطره از اسانس ميخك و يا روغن آن را روي دندان بماليد و يا در گوش بچكاني
ـ ميخك تقويت كننده مغز مي باشد و كساني كه حافظه ضعيف دارند بايد از دم كرده ميخك استفاده كنند
ـ ميخك از سرطان جلوگيري كرده و حتي درمان كننده سرطان مي باشد.
ـ حالت تهوع و استفراغ را برطرف مي كند، بدين منظور مي توان 2 قطره از اسانس ميخك را در يك ليوان ريخت و نوشيد و يا از يك فنجان دم كرده ميخك استفاده كرد

خواص دارویي میخک

ميخك يعني خشك شده غنچه درخت ميخك از دو هزار سال پيش بعوان ادويه بكار مي رفته است . ميخك از نظر طب قديم ايران خيلي گرم و خشك است و داراي خواص بسياري است
 براي رفع دندان درد و گوش درد يك قطره از اسانس ميخك و يا روغن آنرا روي دندان بماليد و يا در گوش بچكانيد
ميخك تقويت كننده مغز مي باشد و كسانيكه حافظه ضعيف دارند بايد از دم كرده ميخك استفاده كنند
ميخك از سرطان جلوگيري كرده و حتي درمان كننده سرطان مي باشد
براي رفع سردرد مفيد است
در برطرف كردن فلج و لقوه موثر است
ضعف اعصاب را درمان مي كند
براي رفع تنگي نفس مفيد است
كسانيكه مبتلا به بيماري وسواس هستند براي درمان آن بايد ميخك بخورند
مقوي معده و جهاز هاضمه است
كبد و كليه را تقويت مي كند
سكسكه را برطرف مي كند
براي تقويت نيروي جنسي سرد مزاجان مفيد است بدين منظور بايد 2 گرم از پودر ميخك را با شير مخلوط كرده و هر روز بمدت يك هفته از آن استفاده كرد
كسانيكه قطره قطره ادرار مي كنند براي درمان آن بايد چاي ميخك بنوشند
ميخك اشتها آرو است
بدن را تقويت مي كند
براي ترميم قرنيه چشم و برطرف كردن لكه در چشم ، مي توان چند قطره از محلول آبي ميخك در چشم بچكانيد
ميخك تب بر است
ميخك كرم كش است و داروهاي كرم كش داراي ميخك مي باشند
براي گردش خون و قلب مفيد است

اسهال و دل درد را تقويت مي كند

برای درمان کمردرد چاي ميخك و يا دو قطره اسانس ميخك را با آب گرم و يا چاي مخلوط كرده و بنوشيد

نوشيدن يك فنجان چاي ميخك بعد از غذا گاز و درد معده را از بين مي برد
استفاده از ميخك گرفتگي عضله را از بين مي برد

طرز استفاده
برای تهیه چایی یا دم کرده میخک مقدر 10 گرم میخک را با یک لیتر آب جوش مخلوط کرده و بمدت 5 دققیه دم کنید

اطلاعات بیشتر درباره میخک

خاستگاه میخک، کشور اندونزی است و ریشه آن به کشورهای آسیایی دیگری مانند پاکستان و هند   هم می‌رسد. این گیاه در شرق آفریقا هم می‌روید. از این گیاه به عنوان ادویه در غذاهای آسیایی مختلف مثل سوپ ، آش، انواع خوراک گوشت، غذاهای برنجی، سُس‌ها و… استفاده می‌شود. ادویه میخک با خشک کردن غنچه‌های درخت آن به دست می‌آید. ادویه میخک هم مانند ادویه‌های دیگر، نخستین بار از کشورهای آسیایی به نقاط دیگر دنیا ارسال شده است. قدمت این گیاه و ادویه آن به قرن‌های ۱۳ و ۱۴ میلادی بازمی‌گردد؛ یعنی زمانی که از اندونزی به ایران، هند، چین، آفریقا و اروپا  صادر می‌شد. قیمت میخک در آن زمان بسیار زیاد بود و به همین خاطر رقابت شدیدی میان کشورهای مختلف برای انحصاری کردن تولید درگرفته بود

 میخک درجزایر ملوک اندونزی می‌رویید و به همین خاطر، در قرون وسطی و بعد از آن، جنگ‌های زیادی برای تصاحب این جزایر میان ملت‌ها شکل گرفت. هلندی‌ها برای مدتی طولانی توانستند حکومت این جزایر را به دست بگیرند. امروز هم میخک، محصول مهمی برای تجارت جهانی است

حقایق علمی درباره خواص میخک 

میخک از گل میخک که روی درخت می‌روید، به دست می‌آید و از خانواده گیاهانی موسوم به موردیان است. میخک گیاهی همیشه‌سبز است و در نواحی استوایی و نیمه‌گرمسیری می‌روید. بخش‌های مختلف این گیاه یعنی ساقه، غنچه خشک‌شده و برگ‌های آن برای تولید دارو و… استفاده می‌شود. روغن میخک هم دارای خواص درمانی است

هزاران سال است که در چین و هند از خواص دارویی میخک در کنار استفاده از آن به عنوان ادویه بهره می‌برند

در طب هندی  آیورودا ازمیخک برای رفع بوی بد دهان وپوسیدگی دندان استفاده می کنند

در طب چینی از میخک برای افزایش میل جنسی استفاده می‌شود

میخک‌ آسیا‌شده در درمان بریدگی‌های سطحی مفید است

چای میخک برای تسکین احتقان کاربرد دارد

از روغن میخک برای درمان نفخ شکم،ترک های پوستی وسردرد استفاده می شود

جالب است بدانید که با اضافه کردن چند قطره روغن میخک به آب می‌توانید حشرات مزاحم را هم دور کنید

ارزش غذایی میخک

میخک دارای  کربوهیدرات ، انرژی، فیبر وپروتین  است. از جمله مواد معدنی موجود در این گیاه هم می‌توان به پتاسیم ، کلسیم،  سدیم و منیزیم اشاره کرد. در میخک، ویتامین E،فولات،نیاسین و مواد دیگری مانند فسفر، آهن، روی، ویتامینc تیامین، ریبوفلاوین، ویتامینA،ویتامین K، ,وجودارد.

پروفسور تام مبری (Tom Mabry) و همکارانش در دانشگاه تگزاس، مطالعاتی روی میخک انجام داده و متوجه شده‌اند که ترکیبات زیست‌فعال در میخک وجود دارد. این ترکیبات که از عصاره میخک گرفته شده‌اند، دارای هگزان، فلاونوئید، متیلن کلورید، اتانول، تیمول، بنزن و اوژنول هستند. این ترکیبات زیست‌شیمیایی خواص و ویژگی‌های مختلفی دارند. مثلا حاوی  آنتی اکسید ، محافظ کبد، ضدمیکروب و التهاب هستند.

خواص میخک برای سلامتی

 هضم بهتر غذا

میخک با تحریک آنزیم‌های هاضمه باعث ترشح آنها و سهولت عملکرد دستگاه گوارش می‌شود. این ماده به کاهش سوءهاضمه ، نفخ شکم،  ورم معده وحالت تهوع هم کمک می‌کند. میخک را به شکل‌های مختلفی مانند سرخ‌شده، پودری یا با عسل برای تسکین اختلالات گوارشی مصرف می‌کنند. برخی پزشکان معتقدند از میخک می‌توان به عنوان درمانی خانگی برای رفع اسهال و اسهال خونی بهره برد.

 استفاده از ویژگی‌های ضدمیکروبی

میخک‌ به دلیل داشتن خواص ضدمیکروبی با برخی پاتوژن های  انسانی هم مقابله می‌کند. عصاره میخک برای از بین بردن عوامل بیماری‌زا به اندازه کافی قوی است و حتی به مقابله به میکروب عامل وبا هم رحم نمی‌کند

مبارزه با سرطان

یکی از جذابیت‌های میخک برای جامعه پزشکی، قابلیت استفاده از آن در مبارزه با سرطان است. براساس تحقیقی که در مجله آکسفورد به چاپ رسید، استفاده از میخک برای کنترل  سرطان ریه  در مراحل نخست مفید واقع می‌شود. بنا به نظر محققان، اولئانولیک اسید موجود در میخک دارای خواص ضدتومور است. برخی از تحقیقات هم نشان می‌دهد، ماده‌ای موسوم به اوژنوال  در میخک وجود دارد که می‌تواند با سرطان دهانه رحم  مبارزه کند. در پژوهش‌های انجام‌گرفته تا کنون، این احتمال که میخک در درمان و کاهش خطر ابتلا به سرطان سینه ، رشد تومورها و سرطان‌های دیگر مانند سرطان کلون (روده بزرگ) نقش دارد، تا حد زیادی قوت گرفته است

حفاظت از کبد

میخک دارای مقادیر زیادی آنتی‌اکسیدان است. در نتیجه می‌تواند از اندام‌های مختلف بدن به ویژه کبد در برابر رادیکال‌های آزاد محافظت کند. سوخت‌وساز بدن در بلندمدت، ضمن کاهش آنتی‌اکسیدان‌های موجود در کبد باعث افزایش تولید رادیکال های آزاد و پروفایل لیپیدی  (نتایج بررسی خون برای وجود موارد غیرعادی درباره چربی لیپیدی مثلا بررسی کلسترول یا تری‌گلیسیرید موجود در خون) می‌شود. عصاره میخک با وجود خواصی که در زمینه محافظت از کبد دارد به مقابله با این اثرات منفی می‌پردازد

کنترل دیابت

در درمان‌های سنتی از خواص میخک برای رفع بیماری‌های متنوعی مانند دیابت استفاده می‌شود. انسولین در بیماران مبتلا به دیابت به اندازه کافی ترشح نمی‌شود. در بعضی موارد هم اصلا انسولینی در بدن این افراد به وجود نمی‌آید. عصاره میخک می‌تواند موجب تحریک ترشح انسولین شود و سطح قندخون در بدن را کنترل کند

 حفاظت از استخوان‌ها

عصاره هیدروالکلی(ترکیبی از آب و الکل) میخک، حاوی ترکیبات فنولیکی  مانند اوژنول و مشتقات دیگر آن یعنی فلاونوئیدها، فلاون‌ها و ایزوفلاون‌ها است. چنین ترکیباتی از تراکم و مواد معدنی موجود در استخوان‌ها حفاظت می‌کنند. ضمن اینکه قدرت کششی و انعطاف استخوان‌ها را در افراد مبتلا به پوکی استخوان افزایش می دهند.

مقابله با جهش‌های ژنتیکی

مواد جهش‌زا یا موتاژن‌ها، موادی شیمیایی هستند که با ایجاد جهش باعث تغییر آرایش ژنتیکی DNA می‌شوند. اما ترکیبات زیست‌شیمیایی موجود در میخک مانند فنول پروپانوئید دارای خواص ضدجهش هستند و بنا به تحقیقاتی که در این زمینه انجام شده، می‌توانند اثرات جهش را در سلول‌ها به شکل محسوسی کنترل کنند.

تقویت ایمنی بدن

در طب هندی، برخی از گیاهان توانایی تقویت ایمنی بدن را دارند. یکی از این گیاهان درمانی، میخک است. غنچه خشک میخک حاوی ترکیباتی است که ایمنی بدن را با افزایش گلبول‌های سفید تقویت می‌کند و باعث بهبود ازدیاد حساسیت (delayed-type hypersensitivity) تأخیری می‌شوند. ازدیاد حساسیت تأخیری، بروز نوعی حساسیت و آلرژی در بدن است که در بعضی از افراد در مواجهه با برخی  آنتی ژن های  بیگانه رخ می‌دهد.

خواص ضدالتهابی

از خواص میخک می‌توان به ویژگی ضدالتهاب و آرام‌بخش بودن آن هم اشاره کرد. تحقیقات روی موش‌های آزمایشگاهی نشان می‌دهد، وجود اوژنول در میخک باعث کاهش التهابِ ادم   می‌شود و با تحریک گیرنده‌های درد، درد را هم تسکین می‌دهد

رفع بیماری‌های دهان

میخک برای رفع بیماری‌های دهان مانند التهاب لثه وپیوره  هم مفید است. عصاره گل میخک می‌تواند رشد عوامل بیماری‌زا در دهان را کنترل کند. در نتیجه، بیماری‌های مختلف دهان و دندان به کمک میخک درمان می‌شود. علاوه بر اینها، میخک می‌تواند  دندان درد را هم کاهش بدهد

تحریک میل جنسی

گفته می‌شود، ادویه‌هایی مانند میخک و جوز هندی  باعث افزایش میل جنسی می‌شوند. تحقیقاتی که اثرات عصاره میخک و جوز هندی را با داروهای افزایش میل جنسی مقایسه کرده، نشان می‌دهد که ادویه‌های مذکور در این زمینه کاربرد دارند

درمان سردرد

سردرد هم با مصرف میخک کاهش پیدا می‌کند. کمی گل میخک را با سنگ نمک ترکیب و آنها را به یک لیوان شیر  اضافه کنید. این ترکیب می‌تواند به‌سرعت باعث کاهش سردرد شود

رفع چاقی

محققان با پژوهش‌هایی که روی موش‌ها انجام داده‌اند، متوجه شدند که اضافه کردن میخک به رژیم عذایی  پر از کربوهیدرات موش‌ها باعث  کاهش وزن آنها می شود. چربی شکم ، کبد و وزن بدن در موش‌هایی که میخک مصرف کرده بودند، نسبت به گروه دیگری که رژیمی بدون میخک داشتند، کاهش یافته بود

عوارض میخک

روغن میخک

روغن میخک را نباید به طور مستقیم استفاده کنید. روغن میخک غلیظ است و باید با روغن زیتون  یا آب تقطیرشده، آن را رقیق کنید. مصرف روغن میخک به طور کلی خطرناک نیست، اما برخی دانشمندان معتقدند این ماده، ویژگی‌های سیتوتوکسیک دارد.  دو ماده اصلی سازنده میخک، کاریوفیلنB و اوژنول هستند. این ترکیبات به مقابله با سلول‌های فیبروپلاست ولایه درون رگی  می‌پردازند

متخصصان اثرات جانبی دیگری هم برای روغن میخک معرفی کرده‌اند؛ مثلا حساسیت پوستی ، ایجاد آزردگی در چشم‌ها و تنفس. یادتان باشد، روغن میخک اشتعال‌زا است و خوردن آن باعث مسدود شدن دریچه‌های تنفسی می‌شود. پس به‌هیچ‌عنوان نباید از آن به صورت خوراکی استفاده کرد. برای مثال، کودکی ۱۵ ماهه با مصرف تنها ۱۰ میلی‌متر از آن دچار نارسایی کبد و از کار افتادن این عضو از بدن خود شده است

عواقب مصرف این روغن به صورت خوراکی متعدد است:‌ رفتن به حالت اغما، نارسایی کبد، بروز مشکلاتی در انعقاد خون و… . قبل از مصرف هر ماده‌ای با هدف درمان باید حتما با پزشکان متخصص مشورت کنید. روغن میخک می‌تواند باعث خون‌ریزی و افزایش واکنش بدن به داروهایی مانند وارفارین شود.

سیگار میخک 

در اندونزی، میخک را در قالب سیگار هم مصرف می‌کنند. به سیگارهای بزرگ میخکی، کرِتِک (kreteks) گفته می‌شود. ظاهرا سیگارهای میخکی که جایگزین مصرف تنباکو و سیگارهای معمولی می‌شوند، ضرری به مراتب بیشتر از آنها دارند. میزان نیکوتین، کربن‌مونوکسید و  انگمی  که از این سیگارها وارد بدن می‌شود، از سیگارهای معمولی بیشتر است.

نحوه استفاده از میخک

عطر و طعم میخک تند است و می‌توان از آن به شکل آسیاشده یا عادی در غذاهای مختلف بهره برد. به واسطه طعم تند و خاص این ماده برای تهیه سُس‌هایی نظیر سُس کچاپ و شس ووسترشر هم استفاده می‌شود. در ترکیب برخی عطرها هم میخک وجود دارد. روغن این گیاه هم معطر است. شیوه استفاده از میخک در شیرینی‌ها و غذاها، مشابه شیوه مصرف  زنجیبل ودارچین  است. مواد مغذی موجود در یک قاشق چای‌خوری (حدود ۲.۱ گرم) از میخک آسیاشده به شرح زیر است :

شش کیلوکالری انرژی؛  

0.13 گرم پروتئین

۰.۲۷ گرم چربی کلی؛

۱.۳۸ گرم کربوهیدرات؛

۰.۷ گرم فیبر

این مقدار از میخک آسیاشده دارای ۱.۲۶۳ میلی‌گرم منگنز است که ۶۳ درصد از مقدار منگنز لازم برای مصرف در روز را فراهم می‌کند