درخت بلوط متعلق به تیره Fagaceae است. این خانواده شامل 600 گونه شناسایی شده می باشد که با وجود تفاوتهایی که از نظر ظاهری بین آنها وجود دارد، همگی با اسم بلوط شناخته می شوند. بلوط درخت بومی بسیاری از مناطق معتدل تا گرمسیری در نیمکره شمالی است که شامل نمونه های خزان پذیر یا برگ ریز می باشد.
شکل برگها در بعضی از گونه های بلوط حاشیه ای ساده دارند و در سایر گونه ها به شکل لوب دار می باشند. در درختان بلوط گلهای نر و ماده در فصل بهار به طور جداگانه تشکیل می گردند که فرآیند شکل گیری میوه ها نیز آغاز می شود. برای رسیدن و قابل برداشت شدن میوه های بلوط حدود 6 الی 18 ماه زمان نیاز است.
ریشه های بلوط برای تامین احتیاجات آبی و تغذیه ای این درختان تنومند و بلند قامت، در زیر خاک بخوبی گسترده می شوند. بلوط از جمله درختانی می باشد که عمری طولانی دارد و حتی درختان بلوط قدیمی امروزه شناسایی شده اند که عمر آنها در حدود 800 سال تخمین زده می شود.
بلوط از جمله درختان زیبا، زینتی و همیشه سبز به حساب می آید که شامل میوه خوراکی می باشد که خاصیت های بسیاری دارد و استفاده‌های گوناگونی از آن می‌کنند، در اکثر مناطق رشد می‌کند که بسیاری از آنها مستعد رشد در مناطق متفاوت ایران می باشند، از بخش‌های گوناگون این گیاه همچون برگ، دانه هسته و … استفاده‌های متفاوتی می‌کنند. احتیاج به هرس ندارد و نسبت به آفات و بیماری‌ها مقاوم می باشند و برای کاشت در فضای سبز مناطق جنگلی و … مناسب هستند که آفتاب مستقیم و نیمه سایه را برای رشد می‌پسندد، احتیاجات آبی کمی دارد و در گستره وسیعی از خاک ها رشد می‌کند.
مشخصات گیاه درخت بلوط
بلوط از گیاهان گلدار دولپه‌ای به حساب می آید، گیاهی از راسته راش سانان و تیره راشیان می باشد، که میوه کوچکی نیز دارد، میوه بلوط دارای ویتامین‌ها و مواد معدنی گوناگونی همچون نشاسته، پروتئین و … می باشد که خواص دارویی و درمانی بسیاری نیز دارد.
عمر واریته های متفاوت درخت بلوط به بیش از 400 سال نیز می‌رسد به گونه ای که گزارش‌های دریافتی حکایت از این دارد که بعضی از واریته های درخت بلوط عمر ۸۰۰ ساله‌ای نیز دارند، پس در نتیجه می‌توان گفت کاشت این درخت نقش بسیار مهمی در گسترش پوشش گیاهی محیط زیست ایفا می‌کند که علاوه بر جنبه زینتی خواص دارویی و درمانی بسیاری نیز دارد؛ قابل توجه است که بدانید که در سرتاسر دنیا بیشتر از ۶۰۰ گونه درخت بلوط شناسایی شده است که البته بعضی هنوز شناسایی نشده‌اند.
درختان بلوط موجود در جهان بیشتر از نوع برگریز و همیشه سبز به حساب می آید، درخت بلوط شامل برگ های پهنی می باشد که حالت بیضی مانندی نیز دارد، درخت بلوط در اکثر کشورها همانند ایالات‌متحده آمریکا، فرانسه، آلمان، لهستان، صربستان و غیره نماد استقامت و مقاومت به شمار می رود.
هر یک از واریته های درخت بلوط به همراه رنگارنگی برگ هایش نشانه مخصوص به خود را دارد، به عنوان نمونه درخت بلوط با برگهای نقره‌ای نشان سرهنگ دوم، درخت بلوط با برگهای طلایی نشان ناخدا در ناوگان آمریکا را دارد، قابل توجه است که بدانید که در کشور بریتانیا بر روی سکه‌های شش پنسی نقش درخت بلوط را کشیده‌اند.
همانگونه که گفته شد درخت بلوط شامل واریته های متفاوتی می باشد به همین علت در رنگهای گوناگون سبز و نقره‌ای ظاهر می‌شود و زیبایی ویژه ای را به محیط مورد کشت می‌دهد به همین علت برای کاشت در فضای سبز گزینه مناسبی است.
بیشتر میوه‌های درخت بلوط را سنجاب‌ها برای ذخیره‌سازی فصل زمستان برداشت می‌کنند، ظاهری تخم‌مرغی شکل و کشیده دارد که در سایز کوچک تا متوسط رشد می‌کند، میوه این گیاه شامل طعم شیرینی می باشد که در قدیم از آن به عنوان غذا نیز استفاده می‌کردند، بیشتر مردم شمال کشورمان عاشق میوه این گیاه هستند و از آن استفاده می‌کنند به نحوی که در آجیل شب عید از میوه این گیاه استفاده می‌کنند.
میوه این گیاه از ارزش غذایی بسیار بالایی برخوردار می باشد و خاصیت های بسیاری نیز دارد، دقت کنید که میوه بلوط از جمله میوه‌های کمیاب به حساب می آید که تعداد کمی از فروشندگان میوه آن را به فروش می‌رسانند که بیشترین شباهت را از لحاظ ظاهری و پوست به فندق دارد، در قدیم از این میوه این گیاه را به علت خاصیتی که دارد به عنوان دمنوش و چایی مورد استفاده قرار می‌دهند.
همچنین از آن در آرد تهیه و نان می‌پزند که علاوه بر تهیه انواع آرد برای تهیه کیک، بستنی و … نیز استفاده می‌کنند، میوه این گیاه در شروع رشد سبز رنگ می باشد که به هنگام رسیدن به رنگ قهوه‌ای تیره تبدیل می‌شود، ظاهری استوانه‌ای شکل دارد که قسمت بالایی آن همچون کلاه می باشد. درخت بلوط درختی همیشه تنومند به حساب می آید.
برگهای این گیاه شامل بریدگی است که شیارهای عمیقی نیز دارد و از باردهی زیادی نیز برخوردار است که دارای تنه بزرگی می باشد که نقش بسیار مهمی در تصفیه هوا دارد که درختی سایه گسترده نیز به شمار می رود که شامل سایه‌ای گسترده است. گلهای این گیاه در فصل بهار ظاهر می‌شود و منظره زیبایی را نمایان می‌کند. گلهای این گیاه به صورت یک پایه هستند به این صورت که هم دارای گلهای نر و هم گلهای ماده هستند که گرده افشانی آن توسط باد صورت می گیرد.
معرفی انواع درخت بلوط
درخت بلوط شامل ارقام و واریته های متفاوتی است، به نحوی که طبق تحقیقات به دست آمده بیش از 600 گونه از این درخت در جهان وجود دارد که ما در این مقاله صرفاً به گونه‌های ایرانی و پر طرفدار درخت بلوط که قابلیت رشد در ایران را دارند اشاره کوتاهی خواهیم نمود که این واریته ها عبارت‌اند از:
Northern Red Oak
این گونه از بلوط با نام علمی Quercus rubra به بلوط قرمز مشهور است که رشدی نسبتا سریع داشته و حدود 60 سانتی متر در سال به ارتفاع آن اضافه می شود. این گونه از درختان بلوط خاک های کمی اسیدی را ترجیح می دهند که همین موجب می شود در فصل پاییز یعنی در اواخر دوره رشد برگها به رنگ قرمز تغییر رنگ بدهند و همین علت معروف شده آن به بلوط قرمز می باشد. این گونه تحمل خوبی در مقابل سرما داشته و می تواند در طول زمستان تا حدود 30- الی 35- درجه سرما را تحمل کند.
Holly Oak
Holly Oak با نام علمی Quercus ilex گونه ی از بلوط همیشه سبز می باشد که شامل برگهایی کشیده یا حاشیه هایی صاف می باشد. این بلوط قابلیت پرورش به شکل یک درختچه را داراست و چون از امکان هرس پذیری خوبی برخوردار است، می توان با انجام عمل هرس شدید از آن به عنوان پرچین نیز استفاده کرد.
White Oak
نام علمی این گونه از درخت بلوط Quercus alba است که با اسم بلوط سفید نیز شناخته می شود. تا حدود 30 متر می تواند رشد کند، رنگ برگ های جوان این گیاه خاکستری مایل به صورتی بسیار کم رنگ می باشد که رفته رفته با بزرگ شدن به رنگ سبز تغییر می کنند. همین نیز علت معروف شدن این گیاه به درخت بلوط سفید می باشد. این گونه از درختان بلوط نیز دوستدار خاکهای کمی اسیدی بوده و توان تحمل زمستان های سرد تا دمای 25- الی 29- را دارند.
آشنایی با بلوط زینتی
بلوط زینتی همانگونه که از نامش مشخص است، جنبه زینتی دارد که اکثر باغداران آن را به علت جنبه زینتی ای که دارد کشت می‌کنند.
آشنایی با بلوط سرخ
بلوط سرخ گیاهی از خانواده فاگاسه به حساب می آید و همانگونه که از نامش پیداست، شامل برگهای سرخ رنگی می باشد که زیبایی منحصر به فردی دارد، این گیاه بومی مناطقی از ایالات متحده آمریکا می باشد که در اکثر مناطق رشد می‌کند و شامل شاخ و برگ گسترده‌ای است که تاجی باز، گسترده و گرد دارد که ارتفاع آن به حدود 20 تا 30 سانتی متر می‌رسد.
آشنایی با بلوط نقره ای
بلوط نقره ای همانگونه که از نامش پیداست شامل برگهایی به رنگ نقره ای می باشد که زیبایی منحصر به فردی دارد و در اکثر مناطق رشد می‌کند.
آشنایی با بلوط ژاپنی آبی
بلوط ژاپنی آبی یکی از سرده های درخت بلوط به حساب می آید که جنبه زینتی نیز دارد که بومی مناطقی از کشور ژاپن می باشد که شامل تاجی گسترده است و از درختان سایه گسترده به شمار می رود که برای کاشت در پارک، مناطق جنگلی، ویلا و … مناسب است.
آشنایی با بلوط ایرانی یا برودار
بلوط ایرانی یا برودار یکی از واریته های درخت بلوط به حساب می آِید که با آب و هوای ایران سازگار و در بخش اعظمی از شمال تا جنوب شرق و رشته کوه های زاگرس آن را کشت می‌کنند که ارتفاع آن به ۱۰ متر و بیشتر نیز می‌رسد که از انعطاف‌پذیری بالایی نیز برخوردار است.
آشنایی با بلوط دارمازو
بلوط دارمازو در اکثر مناطق رشد می‌کند که شامل رشد متوسطی است و برگ های سبز رنگ بزرگی نیز دارد که دارای میوه کوچکی می باشد که خاصیت بسیار زیادی دارد.
آشنایی با بلوط یوول
بلوط یوول به صورت درختچه‌های کوتاه رشد می‌کند به گونه ای که ارتفاع آن به 12 متر نیز می‌رسد که برای کاشت در مناطق مرتفع، خاک های عمیق و همچنین حاصلخیز مناسب می باشد، برگهای سبز رنگی با باردهی بالا دارد. این نوع بلوط را بیشتر در جنگل‌های مریوان و همچنین استان کرمانشاه می‌توانید مشاهده نمایید.
آشنایی با بلوط اوری
بلوط اوری درختی مرتفع می باشد که با نامهای متفاوتی همچون بلند مازو پاچه مازو ترش مازو و پالط نیز می‌شناسند و از درختان برگریز به حساب می آید.
آشنایی با بلوط بلند مازو
بلوط بلند مازو همانگونه که از اسمش پیداست ارتفاع آن به بیش از ۴۵ متر می‌رسد که این واریته را می‌توانید در استان‌های گلستان مازندران و گیلان به وفور مشاهده کنید.
آشنایی با بلوط سفید مازرو
بلوز سفید مازو در مناطق شمالی ایران به ویژه مازندران، گلستان و گیلان رشد می‌کند که با اسم بلوط بدون ساقه، بلوط ذرتی و همچنین بلوط جنگلی نیز شناخته می‌شود. این گیاه در اصل بومی مناطقی از اروپا و ایران به شمار می رود.
نحوه روشهای تکثیر درخت بلوط
تکثیر درخت بلوط از طریق کاشت میوه آن صورت می گیرد، دقت کنید که جوندگانی همانند سنجاب میوه درخت بلوط را در خاک برای ایام زمستان ذخیره و در اصل آن را در زیر خاک پنهان می‌کنند که بیش از 80 درصد آنها محل کاشت میوه را فراموش می‌کنند، که این میوه‌ها بعد از گذر مدتی در فصل بهار جوانه می‌زنند و آغاز به رشد می‌کنند و به همین منوال کار تکثیر درخت بلوط بدون دخالت عامل انسانی انجام می‌شود، به همین علت در مناطق جنگلی و … درخت بلوط به صورت خودکار تکثیر و رشد می‌کند.
اگر چنانچه شما نیز قصد تکثیر درخت بلوط را دارید ابتدا میوه درخت بلوط را تهیه کنید و در فصل پاییز یا زمستان گودالی در عمق مناسب خاک ایجاد کنید برای این منظور از خاک سبک و غنی استفاده کنید، میوه بلوط را در داخل گودال بگذارید و با خاک نرم و مناسب روی بذر را بپوشانید و در نهایت آن را آبیاری کنید، بعد از گذشت چند ماه از سرمادهی با آغاز فصل بهار میوه درخت شروع به جوانه زنی می‌کند و سر از خاک بیرون می‌آورد که از رشد سریعی نیز برخوردار است.
دقت کنید که تکثیر این گیاه از طریق خواباندن شاخه و قلمه همیشه با موفقیت انجام نمی‌شود به همین علت مناسب ترین راه برای تکثیر این درخت استفاده از بذر این گیاه است که سنجاب‌ها به صورت طبیعی این گیاه را تکثیر می‌کنند.
آشنایی با روشهای هرس درخت بلوط
درخت بلوط از جمله درختانی به حساب می آید که احتیاج به هرس آنچنانی ندارد اما اگر چنانچه قصد دارید درخت بلوط را هرس کنید هنگامی این کار را انجام دهید که گیاه از خواب زمستانی بیدار و شروع به رشد می‌کند، پس در نتیجه بهترین فصل برای هرس درخت بلوط اواخر فصل زمستان و بهار می باشد، به هنگام هرس شاخه‌های اضافه و بیمار و همچنین خشک‌شده را از شاخه اصلی گیاه جدا کنید تا گیاه بتواند تنفس کند و به رشد خود ادامه دهد.
کارایی درخت بلوط
از درخت بلوط استفاده‌های متفاوتی می کنند که در ادامه آنها را اشاره می کنیم:
- از میوه این گیاه به عنوان آجیل و تنقلات بکار می گیرند.
- از تاتن موجود در میوه بلوط در بعضی کشورها و مناطق برای درمان در طب سنتی استفاده می‌کنند چرا که تاتن موجود در میوه بلوط موجب تقویت مخاط معده می‌شود و در درمان زخم معده و همچنین ورم معده تاثیر گذار است.
- میوه بلوط از شمال تا جنوب ایران مصرف خوراکی دارد که از ارزش غذای فوق العاده بالایی برخوردار است.
- از میوه این گیاه برای تهیه آرد استفاده می‌کنند، همچنین از میوه این گیاه برای تهیه کیک و بستنی نیز استفاده می‌کنند.
- از بخش‌های گوناگون این گیاه به ویژه دانه و پوست درخت بلوط در طب سنتی نیز استفاده می‌کنند.
- از چوب این گیاه به علت مقاوم بودن در صنایع چوبی و نجاری‌ها استفاده می‌کنند.
- اکثر دامداران از میوه بلوط برای غذای حیوانات استفاده می‌کنند که خواص بسیار برای سلامتی دام دارد.
- از دانه و برگ این گیاه در داروسازی، رنگرزی و … استفاده می‌کنند.
- از بخش‌های گوناگون درخت بلوط همچون گال، برگ و دانه گیاه در مرکب‌سازی و همچنین چرم‌سازی استفاده می‌کنند.
فواید درخت بلوط
میوه‌ی شاه بلوط موجب سیری می‌شود.اگر رژیم دارید و می‌خواهید کمتر غذا بخورید از این میوه استفاده کنید. میوه‌ی شاه بلوط سرشار از فیبر می باشد.
در واقع در هر ۱۰۰ گرم از این میوه ۶ گرم فیبر وجود دارد و به خوبی از عهده‌ی سیر کردن شما بر می‌آید. علاوه بر این فیبرهای موجود در آن به دفع آسان کمک می‌کند و برای همین احساس سنگینی و مشکلات گوارشی را برطرف می‌کند.نحوه مصرف
- بهترین روش، آب پز یا بخارپز کردن این میوه می باشد. با این شیوه از دریافت چربی نیز خبری نیست.میوه‌ی شاه بلوط سرشار از منیزیم می باشد.میوه‌ی درخت شاه بلوط سرشار از منیزیم است. در واقع ۱۰۰ گرم از این میوه ۱۵ درصد نیاز روزانه‌ی ما به منیزیم را تأمین می‌کند. منیزیم در بدن ما دست به کارهای شگفت انگیزی می‌زند: موجب تسکین عضلات می‌شود و در انتقال تکانه‌های عصبی به طرف مغز، عصب‌ها و نخاع شرکت دارد.
بهتر است میوه را تازه به تازه میل نمایید. با وجود این که این میوه مفید می باشد ولی روزانه نباید بیشتر از ۲۰۰ گرم مصرف شود.
یک خبر خوب برای اشخاصی که به گلوتن حساسیت دارند! از این به بعد می‌توانید با خیال آسوده این میوه را به غذاهای روزانه‌تان اضافه کنید به خاطر این که ردپایی از گلوتن در آن پیدا نمی‌شود.
می‌توانید به طور مرتب میوه‌ی تازه‌ی شاه بلوط را به غذاهایتان اضافه نماید. می‌توانید آرد شاه بلوط را تهیه کنید و در تهیه کیک‌ها و شیرینی‌جات خانگی استفاده کنید. باز هم تاکید می‌کنیم میزان مصرف روزانه نباید بیش از ۲۰۰ گرم باشد.
