سم رایسین سمی بسیار خطرناک است که تولید آن اصلا کار دشواری نیست. مقدار سمی بودن این سم به حدی است که حتی مقدار اندک آن به اندازه چند دانه نمک خوراکی می‌تواند انسان بالغی را از پای درآورد. این سم از محصولات جانبی تولید روغن کرچک بدست می‌آید و اثر سمی آن هزار بار بیشتر از سیانور است. برای آشنایی با طرز تهیه سم رایسین و شناخت بیشتر این سم در ادامه این مقاله با ما همراه باشید.
سم رایسین چیست؟
رایسین یکی از سمی‌ترین ترکیبات شناخته شده در طبیعت است که از دانه‌های کرچک به دست می‌آید. این سم به صورت پودر یا گرده وجود دارد و در آب یا اسید ضعیف حل می‌شود.
گیاه کرچک یک گیاه دارویی و زینتی و بومی مناطق جنوب شرقی مدیترانه، شرق آفریقا و جنوب هند است. اما در حال حاضر در بسیاری از مناطق جهان از جمله ایران کشت و پرورش داده می‌شود.
این گیاه به ارتفاع یک تا دو متر بوده و دارای برگ‌هایی پهن و پنجه‌ای شکل به رنگ سبز، قرمز تیره یا برنزی است. میوه‌های گیاه کرچک به شکل کپسول‌های پوشیده از خار به رنگ سبز یا قرمز و ارغوانی می‌باشد. درون این میوه‌ها دانه‌های گیاه به تعداد سه عدد وجود دارد. دانه کرچک بیضوی و شبیه به لوبیا با رنگ قهوه‌ای، سفید، خاکستری و قرمز هستند.
دانه کرچک سرشار از روغن است. روغن کرچک کاربرد دارویی، خوراکی و صنعتی بسیار زیادی دارد. از این روغن کرچک به عنوان ملین، پماد، تقویت کننده رشد مو استفاده می‌شود. همچنین به دلیل اینکه روغن کرچک در مقایسه با سایر روغن‌های گیاهی مقاومت گرمایی بالایی دارد، جایگزین مناسبی برای روغن‌های نفتی در صنعت به حساب می‌آید. مقدار رایسین موجود در دانه کرچک حدود 1/0 تا 4 درصد وزن هر دانه است.
سابقه استفاده از سم رایسین
سابقه آشنایی انسان با اثرات سمی دانه کرچک بسیار طولانی است. انسان‌ها در طول تاریخ از این سم گیاهی برای شکار، قتل و خودکشی استفاده کرده‌اند. امروزه با گسترش دانش و فناوری رایسین به ماده‌ای با کاربرد دوگانه تبدیل شده است. این ماده هم به عنوان یک ابزار درمانی در پزشکی مطرح است که از آن به منظور تولید دارو برای درمان انواع سرطان استفاده می‌شود.
به علاوه رایسین به عنوان یک سم طبیعی قوی برای ایجاد مسمومیت‌های جنایی، بیوتروریسم و جنگ افزار بیولوژیک از دسته سلاح‌های کشتار جمعی شناخته می‌شود که در جنگ‌های نوین مورد توجه ارتش بسیاری از کشورهای جهان قرار گرفته است.
سم رایسین چگونه عمل می‌کند؟
رایسین از نظر شیمیایی یک لکتین (ماده کربوهیدارتی متصل به پروتئین) است. این ماده سمی وارد سلول‌های بدن شده و با آلوده کردن آن‌ها باعث می‌شود توانایی تولید پروتئین خود را از دست بدهند. به عبارت دیگر سم رایسین یک پروتئین غیر فعال کننده ریبوزوم نوع 2 است. ریبوزوم ریزاندامکی در داخل سلول است که پروتئین‌های داخل سلولی را می‌سازد.
با توقف تولید پروتئین در داخل سلول، اندام‌های حیاتی بدن از کار افتاده و فرد دچار مرگ می‌شود. حتی افرادی که از این سم مهلک جان به در ببرند ضایعات اندامی دائمی بر جای می‌ماند.
سم رایسین چگونه باعث مسمومیت و مرگ می‌شود؟
این سم به سه روش استنشاق، تزریق و بلعیدن باعث مسمومیت و سپس مرگ قربانیان می‌شود. کسانی که این سم را می‌خورند پس از گذشت 6 ساعت با علائم مسمومیت شدید گوارشی مانند اسهال و استفراغ مواجه می‌شوند. این عوارض باعث از دست رفتن شدید آب بن خواهد شد. سپس رایسین سلول‌های اندام‌های گوارشی معده و روده را آلوده و کرده و با حرکت در داخل بدن کلیه‌ها، کبد و لوزالمعده را از کار می‌اندازد.
اگر قربانی سم را استنشاق کند به جای مشکلات معده و روده، ریه‌های او پر از مایع شده و دچار سرفه‌های خونی و لزج می‌شود. با ادامه این وضعیت فرد توانایی نفس کشیدن را از دست داده و می‌میرد.
اثرات ناشی از تزریق رایسین به محل تزریق بستگی دارد. اما معمولا مسمومیت از طریق تزریق این سم باعث استفراغ ،بروز علائم آنفولانزا، ورم و التهاب در ناحیه تزریق می‌شود. سم با جریان خون در بدن منتقل شده و در نهایت باعث از کار افتادن اندام‌ها خواهد شد. مرگ در اثر این سم طی 3 تا 5 روز دردناک و زجر‌آور پس از تماس و مسمومیت با رایسین رخ می‌دهد.
نکته قابل ذکر اینکه تماس رایسین با پوست بدن کشنده نیست. اما ممکن است باعث واکنش‌های آلرژیک مانند سوزش تا ایجاد تاول شود. به علاوه مسمومیت با رایسین هیچ نشانه و علائم فوری ندارد و حتی ممکن است حدود 1 تا 2 روز بدون علامت باشد.
روش تهیه سم رایسین
طرز تهیه سم رایسین به هیچ عنوان کار دشواری نیست. زیرا کاشت وسیع گیاه کرچک و تولید سالانه مقادیر زیادی از روغن کرچک در جهان برای کاربردهای دارویی، آرایشی و صنعتی سبب شده که منبعی ارزان و آسان برای رایسین در دسترس باشد.
برای استخراج این سم از دانه‌های کرچک کافی است این دانه‌ها را خیسانده و فرآیند کروماتوگرافی یا رنگ‌نگاری را روی آن اعمال کنید. فرآیند رنگ‌نگاری به مجموعه‌ای از تکنیک‌ها گفته می‌شود که برای جدا کردن اجزای یک مخلوط به کار می‌رود. این عمل معمولا با حل کردن آن مخلوط در مایعات یا گازها صورت می‌پذیرد.
تهیه سم رایسین از دانه کرچک به دانشی در حد یک دانشجوی کارشناسی رشته شیمی نیاز دارد. این کار شامل تهیه دوغابی از مالت دانه کرچک و سپس فیلتر کردن آن با آب و چند ماده در دسترس و ساده مانند اسید هیدروکلریک است. این سم را می‌توان از تفاله‌های دانه کرچک بعد از فرآیند روغن‌گیری نیز بدست آورد. این بقایا حاوی مقدار قابل ملاحظه‌ای سم حتی تا حدود 5 درصد هستند.
پادزهر سم رایسین چیست؟
متاسفانه این سم خطرناک هیچ پادزهری ندارد. با وجود تلاش‌های دولت‌های انگلیس و آمریکا برای تهیه پادزهر رایسین و درمان مسمومیت با این سم تا کنون محصولی در اختیار عموم قرار نگرفته است.
چنانچه فردی که رایسین را بلعیده است سریعا به مراکز درمانی منتقل شود، می‌توان اقداماتی برای نجات او انجام داد. نهایت کاری که می‌شود برای این فرد انجام داد استفاده از پمپ معده برای جلوگیری از رسیدن رایسین به سایر بخش‌های دستگاه گوارش است.
بسیاری از مسمومیت‌های تصادفی ناشی از رایسین در بزرگسالان به دلیل مصرف دانه‌ها یا فرآورده‌های آن برای مصارف دارویی و پزشکی به عنوان ملین، مسهل، ضد سرفه و ضد روماتیسم است. برخی نیز این دانه‌ها را جهت سایر کاربردهای درمانی در طب سنتی استفاده می‌کنند. شما می‌توانید با خرید دانه کرچک از مراکز معتبر و استفاده صحیح از آن بدون عوارض جانبی به درمان بیماری‌ها کمک نمایید.
دوز کشنده رایسین در انسان حدود 1 تا 20 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن برآورد شده است.
آیا روغن کرچک حاوی رایسین است؟
طی فرآیند روغن گیری دانه‌های کرچک، پروتئین رایسین در خمیره دانه کرچک باقی می‌ماند. از طرفی رایسین در چربی محلول نیست. به همین دلیل روغن کرچک حاوی رایسین نبوده و اگر باشد به حدی ناچیز است که اهمیت بالینی ندارد. تحقیقات علمی نیز بی خطر بودن روغن کرچک را تایید می‌کند.
به علاوه در بسیاری از موارد روغن کرچک پیش از مصرف تا 80 درجه حرارت می‌بیند. این دما باعث غیر فعال شدن همان مقدار سم اندک خواهد شد.
با این حال دانه‌های کرچک سمی هستند. اگرچه مسمومیت با رایسین در اثر خوردن دانه کرچک بسیار نادر است زیرا رایسین تحت تاثیر آنزیم‌های دستگاه گوارش غیرفعال می‌شود. از این رو اگر دوز قابل توجهی از این سم وارد بدن نشود فرد تنها با علائم مخاطی و گوارشی مانند اسهال و اسهال خونی و استفراغ خونی، تهوع و درد شکم مواجه می‌شود. اما جویدن و بلعیدن 5 تا 20 دانه کرچک می‌تواند منجر به مرگ شود.
در مورد سایر دانه‌های روغنی، تفاله و بقایای حاصل از روغن گیری دانه‌ها برای تغذیه احشام استفاده می‌شود. اما در مورد کرچک اینطور نیست. مگر اینکه در دستگاه اتوکلاو تحت حرارت قرار بگیرند.
نتیجه گیری
رایسین یک سم گیاهی بسیار کشنده و خطرناک است. طرز تهیه سم رایسین بسیار آسان بوده و فردی با دانش شیمی اندک می‌تواند با استفاده از مالت دانه‌های کرچک و چند ماده ساده و در دسترس دیگر این سم را از دانه‌های کرچک استخراج کند. ماده پروتئینی رایسین با وجود کاربردهایی که در زمینه پزشکی و تولید داروهای ضد سرطان دارد بیشتر به عنوان یک جنگ افزار بیولوژیک و بیوتروریسم مورد استفاده قرار می‌گیرد. مسمومیت و مرگ در اثر مصرف مستقیم و عمدی دانه‌های کرچک بسیار نادر است. مرگ توسط این سم اغلب به صورت ناخواسته و اتفاقی روی می‌دهد. به دلیل اینکه این نوع مسمومیت درمان خاصی ندارد بهترین راهکار مراقبت و پیشگیری از مسمومیت با رایسین است. انواع گیاهان دارویی به ویژه روغن های گیاهی مانند روغن کرچک را از عطاری آنلاین دیجی عطار تهیه کنید.
